NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRUYỀN HÌNH
1, Khái nim
Hệ thống các phương tiện truyền thông đại chúng (Mass Communication),
hay Mass Media gồm có báo in, báo phát thanh, báo truyền hình, báo điện tử phát
trên mạng Internet, sản phẩm thông tin của chúng có tính định kỳ hết sức đa dạng
và phong phú. Bên cạnh đó còn có những sản phẩm không định kỳ của truyền
thông như các ấn phẩm của ngành xuất bản, các phương pháp truyền thông trực
tiếp như: tuyên truyền miệng, quảng cáo,… Nội dung và tính chất thông tin đều
mang tính phổ cập và có phạm vi tác động rộng lớn trên toàn xã hội.
Thuật ngữ truyền hình (Television) có nguồn gốc từ tiếng Latinh và tiếng
Hy Lạp. Theo tiếng Hy Lạp, từ “Tele” có nghĩa là ''ở xa'' còn “videre” là ''thấy
được'', còn tiếng Latinh có nghĩa là xem được từ xa. Ghép hai từ đó lại
“Televidere” có nghĩa là xem được ở xa. Tiếng Anh là “Television”, tiếng Pháp là
“Television”, tiếng Nga gọi là “Tелевидение”. Như vậy, dù có phát triển bất cứ
ở đâu, ở quốc gia nào thì tên gọi truyền hình cũng có chung một nghĩa.
Truyền hình xuất hiện vào đầu thế kỉ thứ XX và phát triển với tôc độ như
vũ bão nhờ sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật và công nghệ, tạo ra một kênh thông
tin quan trọng trong đời sống xã hội. Ngày nay, truyền hình là phương tiện thiết
yếu cho mỗi gia đình, mỗi quốc gia, dân tộc. Truyền hình trở thành công cụ sắc
bén trên mặt trận tư tưởng văn hóa cũng như các lĩnh vực kinh tế - xã hội, an ninh,
quốc phòng.
Ở thập kỉ 50 của thế kỉ XX, truyền hình chỉ được sử dụng như là công cụ
giải trí, rồi thêm chức năng thông tin. Dần dần truyền hình đã trực tiếp tham gia
vào quá trình quản lý và giám sát xã hội, tạo lập và định hướng dư luận, giáo dục
và phổ biến kiến thức, phát triển văn hóa, quảng cáo và các dịch vụ khác.
Sự ra đời của truyền hình đã góp phần làm cho hệ thống truyền thông đại
chúng càng thêm hùng mạnh, không chỉ tăng về số lượng mà còn tăng về chất
lượng. Công chúng của truyền hình ngày càng đông đảo trên khắp hành tinh. Với những ưu thế về kỹ thuật và công nghệ truyền hình đã làm cho cuộc sống như
được cô đọng lại làm giàu thêm ý nghĩa, sáng tỏ hơn về hình thức và phong phú
hơn về nội dung.
Xét theo góc độ kỹ thuật truyền tải có truyền hình sóng (wireless TV) và
truyền hình cáp (CATV). Xét dưới góc độ thương mại có truyền hình công cộng
(public TV) và truyền hình thương mại (commercial TV). Xét theo tiêu chí mục
đích nội dung, người ta chia truyền hình thành truyền hình giáo dục, truyền hình
giải trí,.. Xét theo góc độ kỹ thuật có truyền hình tương tự (Analog TV) và truyền
hình số (Digital TV)
Truyn hình sóng: (vô tuyến truyền hình- Wireless TV) được thực hiện
theo nguyên tắc kỹ thuật như sau: hình ảnh và âm thanh được mã hóa dưới dạng
các tín hiệu sóng và phát vào không trung. Các máy thu tiếp nhận các tín hiệu rồi
giải mã nhằm tạo ra hình ảnh động và âm thanh trên máy thu hình (ti vi). Còn sóng
truyền hình là sóng phát thẳng, vì thế ăngten thu bắt buộc phải ''nhìn thấy'' được
ăngten máy phát và phải nằm trong vùng phủ sóng thì mứoi nhận được tín hiệu tốt.
Từ những đặc điểm kỹ thuật trên, nên truyền hình sóng chỉ có khả năng
đáp ứng nhu cầu của công chúng bằng các chương trình cho các đối tượng; không
có khả năng đáp ứng mọi nhu cầu hay dịch vụ cá nhân.
Truyn hình cáp: (hữu tuyến – CATV- viết tắt tiếng Anh là Community
Antenna Television) đáp ứng nhu cầu phục vụ tốt hơn cho công chúng. Nguyên
tắc thực hiện của truyền hình cáp là tín hiệu được truyền trực tiếp qua cáp nối từ
đầu máy phát đến từng máy thu hình. Từ đó, truyền hình cáp trong cùng một lúc
có thể chuyển đi nhiều chương trình khác nhau đáp ứng theo nhu cầu của người sử
dụng. Ngoài ra truyền hình cáp còn phục vụ nhiều dịch vụ khác mà truyền hình
sóng không thể thực hiện được.
2, c trng c a truyn hình
Truyền hình mặc dù là một loại hình báo chí nhưng bên cạnh những đặc
điểm chung của báo chí nó còn có những đặc điểm riêng biệt mang đặc trưng của
truyền hình.
2.1, Tính th
i s
Tính thời sự là đặc điểm chung của báo chí. Nhưng truyền hình với tư
cách là một phương tiện truyền thông đại chúng hiện đại có khả năng thông tin
nhanh chóng, kịp thời hơn so với các loại phương tiện khác. Với truyền hình, sự
kiện được phản ánh ngay lập tức khi nó vừa mới diễn ra thậm chí khi nó đang diễn
ra, người xem có thể quan sát một cách chi tiết, tường tận qua truyền hình trực tiếp
và cầu truyền hình. Truyền hình có khả năng phát sóng liên tục 24/24h trong ngày,
luôn mang đến cho người xem những thông tin nóng hổi nhất về các sự kiện diễn
ra, cập nhật những tin tức mới nhất. Đây là ưu thế đặc biệt của truyền hình so với
các loại hình báo chí khác.
Nhờ các thiết bị kỹ thuật hiện đại truyền hình có đặc trưng cơ bản là
truyền trực tiếp cả hình ảnh và âm thanh trong cùng một thời gian về cùng một sự
kiện, sự việc “khi sự kiện diễn ra phát thanh báo tin, truyền hình trình bày và báo
in giảng giải nó”.
2.2, Ngôn ng truyn hình là ngôn ng hình
nh và âm thanh
Một ưu thế của truyền hình chính là đã truyền tải cả hình ảnh và âm thanh
cùng một lúc. Khác với báo in, người đọc chỉ tiếp nhận bằng con đường thị giác,
phát thanh bằng con đường thính giác, người xem truyền hình tiếp cận sự kiện
bằng cả thị giác và thính giác. Qua các cuộc nghiên cứu người ta thấy 70% lượng
thông tin con người thu được là qua thị giác và 20% qua thính giác. Do vậy truyền
hình trở thành một phương tiện cung cấp thông tin rất lớn, có độ tin cậy cao, có
khả năng làm thay đổi nhận thức của con người trước sự kiện.
2.3, Tính ph cp và qu
ng bá
Do những ưư thế về hình ảnh và âm thanh, truyền hình có khả năng thu
hút hàng tỉ người xem cùng một lúc. Cùng với sự phát triển của khoa học và công
nghệ truyền hình ngày càng mở rộng phạm vi phủ sóng phục vụ được nhiều đối
tượng người xem ở vùng sâu, vùng xa. Tính quảng bá của truyền hình còn thể hiện
ở chỗ một sự kiện xảy ra ở bất kì đâu được đưa lên vệ tinh sẽ truyền đi khắp cả thế giới, được hàng tỉ người biết đến. Ngày nay ngồi tại phòng nhưng người ta vẫn có
thể nắm bắt được sự kiện diễn ra trên thế giới.
2.4, Kh
nng thuyt phc công chúng
Truyền hình đem đến cho khán giả cùng lúc hai tín hiệu cơ bản là hình
ảnh và âm thanh đem lại độ tin cậy, thông tin cao cho công chúng, có khả năng tác
động mạnh mẽ vào nhận thức của con người. Truyền hình có khả năng truyền tải
một cách chân thực hình ảnh của sự kiện đi xa nên đáp ứng yêu cầu chứng kiến tận
mắt của công chúng. “Trăm nghe không bằng mắt thấy”, chính truyền hình đã
cung cấp những hình ảnh về sự kiện thỏa mãn nhu cầu “thấy” của người xem. Đây
là lợi thế lớn của truyền hình so với các loại hình báo in và phát thanh.
2.5, Kh
nng tác ng d lun xã hi mnh m và tr thành din àn c a
nhân dân
Các chương trình truyền hình mang tính thời sự, cập nhật, nóng hổi, hấp
dẫn người xem bằng cả hình ảnh, âm thanh và lời bình, vừa cho người xem thấy
được thực tế của vấn đề vừa tác động vào nhận thức của công chúng. Vì vậy,
truyền hình có khả năng tác động vào dư luận mạnh mẽ. Các chương trình của Đài
truyền hình Việt Nam như các chuyên mục “Sự kiện và bình luận”, “Đối thoại trực
tiếp”, “Chào buổi sáng” của ban Thời sự VTV1 không chỉ tác động dư luận mà
còn định hướng dư luận, hướng dẫn dư luận phù hợp với sự phát triển của xã hội
và các đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Ngày nay, do sự phát triển của khoa học công nghệ, công chúng của
truyền hình ngày càng đông đảo, nên sự tác động dư luận ngày càng rộng rãi.
Chính vì thế,truyền hình có khả năng trở thành diễn đàn của nhân dân. Các chuyên
mục “ý kiến bạn xem truyền hình”, “với khán giả VTV3”, “Hộp thư bạn xem
truyền hình” ,… đã trở thành cầu nối giữa người xem và những người làm truyền
hình. Qua đó người dân có thể nêu lên những ý kiến khen chê, ủng hộ, phản đối,
góp ý phê bình về các chương trình truyền hình của đài truyền hình hoặc gửi đi
những thắc mắc, bất cập, sai trái ở địa phương. Rất nhiều vụ tham nhũng, lạm dụng quyền hạn đã được người làm báo làm sáng tỏ qua sự phản ánh của nhân
dân.
3, c im c a báo chí truyn hình và s
n phm c a truyn hình.
3.1, V ni dung k thut
Trong các loại hình truyền thông đại chúng, truyền hình là phương tiện ra
đời muộn, tuy nhiên nó là sản phẩm của nền văn minh khoa học công nghệ phát
triển. Truyền hình đã thừa hưởng kinh nghiệm và phương pháp tạo hình, tiếng của
điện ảnh và phát thanh. Ở truyền hình có sự khái quát triết lý của báo in, tính
chuẩn xác cụ thể bằng hình ảnh, âm thanh của điện ảnh, phát thanh, tính hình
tượng của hội họa, cảm xúc tư duy của âm nhạc. Sự phát triển của các phương tiện
kỹ thuật công nghệ giúp truyền hình tạo ra phương pháp mới trong truyền đạt
thông tin. Truyền hình là loại hình truyền thông có cac yếu tố kỹ thuật hiện đại, là
sự kết hợp giữa: kỹ thuật + mỹ thuật + nghệ thuật + kinh tế + báo chí.
3.2, V t duy và sáng to tác phm
Mỗi loại hình truyền thông đại chúng đều có những đặc thù riêng. Nếu chỉ
xét trên phương diện quá trình làm ra một sản phẩm, ở báo in mỗi tác phẩm, mỗi
bài báo có thể là sản phẩm riêng, là sự sáng tạo riêng của mỗi cá nhân, mỗi nhà
báo. Nhưng để sáng tạo một tác phẩm truyền hình còn công phu hơn nhiều, đó là
đứa con tinh thần của cả một tập thể, đạo diễn, biên kịch và những người làm kỹ
thuật. Sản phẩm đó thể hiện ý kiến thống nhất của từng thành viên trong đoàn làm
phim, giữa người biên tập và người quay phim. Vì vậy đối với báo in, nhà báo có
thể viết đề cương rồi viết luôn thành bài, còn ở truyền hình do tính chất đặc thù
quy định, đề cương đó được thể hiện ở kịch bản. Kịch bản là sương sống cho một
tác phẩm truyền hình, đồng thời tạo ra sự thống nhất giữa đạo diễn và quay phim
trong quá trình làm phim, sự ăn ý giữa hình ảnh và lời bình
4, Nh ng yu t cơ b
n trong truyn hình
4.1, L ng thông tin
Do trực quan cảm giác truyền hình rất hạn chế lượng thông tin lý luận và
tư duy trừu tượng. Ký hiệu thông tin truyền hình thuộc ký hiệu đồng nhât (sự phù hợp hoàn toàn giữa nội dung ký hiệu và vật thể mà ký hiệu đại diện), thông tin
trong truyền hình thường mang tính cụ thể, dễ hiểu bằng hình ảnh, âm thanh tự
nhiên, có tính thuyêt phục cao.
4.2, Hình
nh trong truyn hình
Hình ảnh trong truyền hình vừa là phương tiện vừa là nội dung thể hiện ý
đồ tư tưởng của tác phẩm. Hình ảnh trong truyền hình phản ánh không gian ba
chiều lên mặt phảng hai chiều của truyền hình. Khác với hình ảnh tĩnh tại của các
nghệ thuật tạo hình như hội họa, nhiếp ảnh. Hình ảnh trong truyền hình là hình ảnh
động có thực đã qua xử lý kỹ thuật
Năm 1828, nhà vật lý người Bỉ J.Plateau đã chứng minh nguyên lý lưu
ảnh trên võng mạc của mắt người và chính ông là người đã xác định nguyên lý cơ
bản của nghệ thuật thứ bảy. Nguyên lý đó là sự biến đổi những hình ảnh tĩnh của
nhiếp ảnh thành những hình ảnh động của điện ảnh 24 hình/giây và sau này,
truyền hình với việc truyền và tái tạo hình ảnh điện tử 25 hình / giây. Ở điện ảnh
và truyền hình, hình ảnh được tái tạo sinh động, liên tục về quá trình phát triển của
sự vật, hiện tượng, còn ở nhíêp ảnh, hình ảnh là sự tái hiện cuộc sống trong
khoảng khắc. trong tác phẩm truyền hình, hình ảnh không chỉ mô tả sự họat động
của con người mà còn giúp khán giả “tham gia” sự kiện. Chỉ cần ngồi tại chỗ với
chiếc máy thu hình, người xem có thể biết được sự việc xảy ra xung quanh mình
hoặc cách xa mình hàng vạn cây số, hàng năm ánh sáng. Truyền hình đã kế thừa
kinh nghiệm của điện ảnh về cỡ cảnh, góc độ máy, động tác máy và nghệ thuật
Montage.
Các cỡ cảnh chính trong truyền hình là: toàn cảnh, trung cảnh, cận cảnh,
Với các cỡ cảnh này, truyền hình có thể thỏa mãn nhu cầu muốn biết cái gì đang
xảy ra, nó xảy ra như thế nào của khán giả. Mặt khác qua các cỡ cảnh tác giả có
thể bộc lộ được thái độ tâm lý của con người trong sự kiện đó. Qua các góc quay
cao thấp, chính diện, ¾ góc độ chủ quan và khách quan, các tác phẩm truyền hình
có thể giúp cho người xem “tham gia” sự kiện hay “đứng trên” nhìn vào sự kiện.
Tuy nhiên, hình ảnh trong truyền hình có nhiều điểm khác hình ảnh trong
phim truyện. Mục đích của các cảnh trong các tác phẩm truyền hình là thông tin
thời sự và xác thực. Tính thời sự, tính phổ biến không thể thiếu được trong các tác
phẩm báo chí. Còn điện ảnh, với mục đích giải trí, với phương pháp tái tạo cuộc
sống bằng hình tượng nghệ thuật, việc hư cấu là không thể xóa bỏ. Bởi vậy, khi
làm phim truyện, người ta phải mất nhiều thời gian dàn cảnh, bố trí đạo cụ, phục
trang, hóa trang…. Trong khi đó, người phóng viên khi quay phim phóng sự hay
tin truyền hình, ít khi có điều kiện dàn dựng hiện trường, ít có góc độ thời gian để
chọn góc độ, ánh sáng. Thậm chí khi công chúng phát hiện ra sự dàn dựng giả tạo,
tính thuyết phục của tác phẩm truyền hình sẽ giảm sút.
Truyền hình là phương tiện quan sát trực tiếp cuộc sống của mỗi gia đình,
khả năng trực quan có ảnh hưởng rất lớn tới quá trình nhận thức của con người.
Chỉ riêng một khuôn hình thôi cũng có thể truyền đạt trực tiếp hình ảnh của sự vật
cụ thể. Trong các tác phẩm truyền hình , mỗi hình ảnh đều phải bao hàm một ý
nghĩa, một nội dung nào đó hoặc là nguyên nhân, diễn biến hoặc là kết quả của
quá trình phát triển sự kiện trong cuộc sống. Các hình ảnh liên kết với nhau theo
tuyến tính thời gian. Hiình ảnh trong tác phẩm truyền hình là phương tiện để tác
giả biểu thị ý đồ, tư tưởng: “ bản thân sự thể hiện hình ảnh đã là nội dung, là hành
động rồi và vì vậy, nó hàm chứa những nguyên nhân của chính cách xây dựng
khuôn hình, hoặc thay thế khuôn hình này bằng một khuôn hình khác.”
Ý nghĩa của hình ảnh trong tác phẩm truyền hình thể hiện ở chỗ cảnh
quay cho xem cái gì, góc quay và động tác máy có ý nghĩa như thế nào, tác giả
muốn biểu lộ ý đồ qua góc quay này. Khả năng biểu hiện của hình ảnh trong tác
phẩm truyền hình còn thể hiện ở mối liên hệ trong các hình ảnh. Qua phương pháp
Montage, nội dung tự thân của mỗi hình ảnh phối hớp với nhau, tạo ra nội dung
thông tin mới mang tính tổng thể. Sự sắp xếp hình ảnh trong quá trình truyền đạt
thông tin giúp con người cảm nhận được tính đa chiều, lập thể trong mỗi sự kiện,
vấn đề, số phận con người. Tư duy làm khán giả phát hiện được tính ẩn dụ của hình ảnh, của các hiện tượng lắp ráp và qua đó biểu hiện được mối quan hệ của sự
kiện, sự vật.
Cũng như các loại hình “nghệ thuật ống kính” khác (nhiếp ảnh, điện ảnh)
truyền hình phải lựa chọn những hình ảnh truyền thông đắt nhất để phản ánh nét
bản chất của vấn đề.
Quá trình xử lý hình ảnh trong tác phẩm truyền hình phải phù hợp với điều
kiện và môi trường giao tiếp thông tin (trong gia đình với khoảng cách gần và màn
ảnh). Thông thường để hiểu được nội dung một cận cảnh, người ta cần từ 2-5 giây,
để hiểu được nội dung trung cảnh, người ta cần 5-8 giây, còn toàn cảnh lượng thời
gian còn nhiều hơn nữa. Hình ảnh trong các tác phẩm truyền hình phải tuân thủ
theo nguyên tắc cảm nhận như thói quen quan sát khuôn hình từ trái sang phải, từ
trên xuống dưới, quy luật hình khối, xa gần, cân đối đường nét, màu sắc, kích
thước sự vật, đường vàng (đường chéo), đường mạch, điểm mạch, chiều vận động
của đối tượng.
4.3, Âm thanh
Âm thanh là những yếu tố tồn tại khách quan trong đời sống xã hội. Nó
đóng vai trò quan trọng trong quá trình thông tin, truyền hình đã kế thừa kinh
nghiệm xử lí, thể hiện âm thanh của phát thanh. Ba yếu tố của âm thanh (lời bình,
tiếng động, âm nhạc) được sử dụng trong truyền hình nhằm thông tin phản ánh
cuộc sống. Nhờ sự trợ giúp của âm thanh tác phẩm truyền hình trở nên sống động
chư bản thân cuộc sống. Âm nhạc trong bản thân tác phẩm truyền hình phải là âm
thanh từ cuộc sống thực tế không được dàn dựng, giả tạo bởi mục đích của các tác
phẩm truyền hình là những hình ảnh và âm thanh ghi lại hơi thở, động thái của
cuộc sống. Tính xác thực trong âm thanh truyền hình là sức mạnh của thể loại này.
Lời bình trong tác phẩm truyền hình là sự bổ sung cho những gì người
xem thấy trên màn hình chứ không phải những gì họ đã nhìn thấy. Lời bình được
tiến hành song song với hình ảnh. Lời bình ( thuyết minh) bắt đầu hình thành trong
giai đoạn xây dựng kịch bản. Lời thuyết minh phải nảy sinh không trước thì cũng
đồng thời với việc xây dựng kịch bản. Lời thuyết minh phải truyền đạt được nội dung tư tưởng của phim. Vậy lời thuyết minh phải đạt được những yêu cầu sau:
phải giúp người xem tổng hợp, khái quát được ý nghĩa của sự việc, sự kiện phản
ánh trong tác phẩm của truyền hình.
4.4, Ting ng hin tr
ng:
Tiếng động hiện trường bao gồm âm thanh của thiên nhiên ( mưa, gió,
nước chảy…), âm thanh do sinh hoạt con người tạo nên( tiếng dụng cụ lao động,
máy móc, tiếng reo hò…), tiếng động nhân tạo… Có người cho rằng: “ Phim tài
liệu, phóng sự truyền hình không có tiếng động khác nào phim câm”.
Rõ ràng tiếng động sẽ làm tăng sự gợi cảm, tính chân thực của tác phẩm
truyền hình nhằm tác động vào nhận thức, tình cảm của người xem truyền hình.
Tuy nhiên, việc sử dụng tiếng động phải đúng cường độ, đúng lúc. Sử dụng tiếng
động hiện trường không tốt sẽ làm giảm hiệu quả của tiếng động truyền hình.
Việc sử dụng tiếng động quá to, át lời bình sẽ gây cảm giác khó chịu cho khán
giả. Mặt khác, tiếng động trong các tác phẩm truyền hình không nên là tiếng động
giả tạo như trong phim truyện.
Theo kinh nghiệm của những nhà làm phim Canada thì trong phim phóng
sự tài liệu Canada trước đây: 90% là lời bình, 5% là phỏng vấn, 1% là tiếng động.
Sau đó một thời gian tỉ lệ này đã thay đổi: 80% là lời bình, 15% phỏng vấn, 5%
tiếng động. Hiện nay 40% lời bình, 40% phỏng vấn, 20% tiếng động. Điều này
chứng tỏ tiếng động hiện trường rất quan trọng trong phim phóng sự truyền
hình.Vấn đề là sử dụng tiếng động hiện trường như thế nào cho hiệu quả, tạo được
sự hấp dẫn đối với người xem.
4.5, Âm nhc:
Âm nhạc là một trong ba yếu tố quan trọng của tác phẩm truyền hình. Âm
nhạc trong tác phẩm truyền hình có tác dụng làm tôn thêm hình ảnh và sự kiện,
không chỉ lúc nào cũng vang lên mà chỉ sử dụng lúc cần thiết. Mỗi bản nhạc khi sử
dụng phải phù hợp với kết cấu, ý đồ cũng như chủ đề tư tưởng của tác phẩm
truyền hình. Âm nhạc thường xen kẽ tiếng động hiện trường. Âm nhạc cũng phải
có kịch tính gợi cảm chứ không chỉ minh hoạ cho phim. Không thể sử dụng âm
nhạc một cách tuỳ tiện mà phải phụ thuộc vào nội dung, cách thể hiện hình ảnh
trong phim.
Tiêu đề: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TRUYỀN HÌNH 
Thu Aug 19, 2010 10:48 pm
